افزوده شده به کوشش: نیلوفر ذوالفقاری

شهر یا استان یا منطقه: افسانه لری

منبع یا راوی: گردآورنده: داریوش رحمانیان

کتاب مرجع: فرهنگ افسانه های مردم ایران

صفحه: ۳۱۳-۳۱۶

موجود افسانه‌ای: چاره‌نویس

نام قهرمان: شاه عباس

جنسیت قهرمان/قهرمانان: انسان

نام ضد قهرمان: چاره‌نویس

روایت شاه عباس و چاره‌ نویس، قصه‌ی سرنوشتِ ناگزیری است که چاره اندیشی در آن راه به جایی نمی‌برد. ناچار چاره اندیشی در برابر سرنوشت تن به شکست می‌دهد. این روایت از قصه‌های تقدیرگرایانه است. در این گونه قصه، هیچ کس هر چقدر هم نیرومند و دارای قدرت باشد نمی‌تواند آنچه را که مقدر گشته است تغییر دهد.

یکی بود و یکی نبود. زیر گنبد کبود، غیر از خدا هیچ کس نبود. در روزگار قدیم یک پادشاهی بود به نام شاه عباس. هر وقت که کسی از مردم او ناراحت و گرفتار می‌شدند، شاه عباس دلش درد می‌گرفت و او می‌فهمید که یکی از مردمش دچار گرفتاری شده. آن وقت او لباس درویشی می‌پوشید و می‌رفت توی کوی و برزن می‌گشت و می‌گشت و به هرجا سرک می‌کشید تا آن شخص یا خانواده‌ی گرفتار را پیدا می‌کرد و مشکلشان را حل می‌کرد. آن وقت دل دردش آرام می‌گرفت و برمی‌گشت به قصر. روزی از روزها که شاه عباس در قصر شاهی نشسته و مشغول رسیدگی به کارهای لشگری و کشوری بود، یک مرتبه دلش شروع کرد به تیرکشیدن. شاه عباس فهمید که باز هم یکی از مردمش گرفتار درد و بدبختی شده است. این بود که تندی پا شد لباس‌های پادشاهی را کند و خرقه درویشی پوشید و کشکول و تبرزین را به دوش انداخت و یاعلی‌گویان از قصر بیرون رفت. شاه عباس رفت و رفت تا به خرابه‌ای رسید. دید در آنجا پیرمردی با همسر حامله‌اش زندگی می‌کند. پیرمرد از درویش دعوت کرد تا شب را در کلبه‌ی خرابه‌ی او بماند. درویش هم قبول کرد و ماند. از قضای روزگار همان شب، همسر پیرمرد که موعد زایمانش رسیده بود، دردش شروع شد و پس از چند ساعتی زایمان کرد و پسری به دنیا آورد. شاه عباس که در گوشه‌ی منزل آرام دراز کشیده و مراقب اوضاع بود دید در تاریکی شب یک کسی از بالای سرش گذشت و رفت بالای سر زائو و نوزاد ایستاد و کمی بعد برگشت و از همان راهی که آمده بود خواست برود. شاه عباس پرید و محکم مچش را گرفت و هر کاری که کرد مچش را رها نکرد که نکرد. هر چه آن شخص الحاح و التماس کرد فایده‌ای نداشت. شاه عباس گفت: «تا نگویی که کیستی و چرا اینجا آمده‌ای ولت نمی‌کنم.» آن شخص وقتی دید که شاه عباس ولش نمی‌کند گفت: «ای مرد بدان که من چاره‌نویس (کسی که سرنوشت آینده‌ی افراد را می‌نویسد) هستم و هرکس که تازه متولد می‌شود، می‌روم بالای سرش و چاره‌اش را برایش می‌نویسم!» شاه عباس با شنیدن این سخن گفت: «پس بگو ببینم آینده‌ی این پسر چیست؟» چاره‌نویس گفت: «این یک راز است من نمی‌توانم آن را به تو بگویم.» شاه عباس گفت: «تا نگویی من دستت را ول نمی‌کنم!» از چاره‌نویس انکار و از شاه عباس اصرار، تا آخر کار چاره‌نویس راضی شد و گفت: «بدان که این پسر طالع خیلی بلندی دارد و در آینده با دختر شاه عباس که او نیز همین الان از مادر متولد شده است عروسی خواهد کرد.» حرف چاره‌نویس که تمام شد گفت: «حالا دستم را ول کن که باید بروم و چاره‌ی بچه‌های دیگر را هم بنویسم!» شاه عباس مات و مبهوت، دست چاره‌نویس را ول کرد و در فکر فرو رفت. خیلی ناراحت شد، با خود گفت آخر چه طور می‌شود دختر من که پادشاه هستم با پسر یک آدم فقیر و بدبخت عروسی کند؟ نه، هرطور شده باید جلوی این کار را بگیرم. خلاصه، شاه عباس تا صبح نخوابید و فکر کرد و چاره‌جویی کرد. صبح که شد رفت سراغ پیرمرد صاحبخانه و گفت: «ای مرد بیا و این بچه‌ات را به من بفروش، هرچه بخواهی به تو می‌دهم.» پیرمرد گفت: «درست است که ما فقیر و بیچاره‌ایم، اما بچه‌مان را دوست داریم. نمی‌توانیم آن را بدهیم دست تو که اصلا نمی‌دانیم او را به کجا می‌بری!» شاه عباس گفت: «اما شما با این حال و روزتان از عهده‌ی نگهداری این بچه بر نمی‌آیید. شکم خودتان را هم به زور سیر می‌کنید. بیا و راضی شو. من پر کشکولم سکه دارم، آنها را به تو می‌دهم. تو و زنت باز هم می‌توانید بچه‌دار شوید.» خلاصه شاه عباس آن قدر اصرار کرد که پیرمرد و زنش راضی شدند و بچه را به او فروختند. شاه عباس هم بچه را برداشت و با خود به کوهی برد و در آنجا با شمشیر شکمش را پاره کرد و او را در غاری گذاشت و رفت. اما به حکم خدا همان روز از گله‌ای که همان اطراف به چرا آمده بود، بزی جدا شد و آمد توی غار و مشغول شیر دادن به بچه شد. از مَع مَع بز، چوپان خبردار شد و آمد توی غار و بچه‌ی زخمی را پیدا کرد و با خود به خانه برد. شکمش را دوخت و مداوا کرد. خلاصه، سال‌های سال گذشت تا این که بچه بزرگ شد. روزها با چوپان به صحرا می‌رفت و گله را می‌چراند. روزی از روزها شاه عباس از آن حوالی می‌گذشت، چشمش به گله افتاد و آنجا آمد. وقتی با پسر برخورد کرد از طرز سخن گفتن او خوشش آمد و از چوپان خواست تا او را به شاه بسپارد تا چایی‌ریز مخصوص کاخ شود. چوپان هم قبول کرد و پسر را فرستاد به کاخ. پسر که به کاخ آمد یواش یواش پیش شاه عزیز شد تا جایی که از چایی‌ریزی به سپهسالاری رسید. دختر شاه عباس هم که عاشق او شده بود، از پدرش خواست که او را به عقد پسر در آورد. خلاصه، پسر چوپان شد داماد شاه عباس. شب حجله، دختر شاه دید زیر شکم پسر جای زخم کهنه است. فردا که شد جریان را به پدرش گفت. شاه عباس چوپان را خواست و حکایت زخم شکم پسر را پرسید و چوپان هم قصه‌ی پیدا کردن او را در غار برای شاه گفت. شاه تا قصه را شنید سجده‌ی شکر به جای آورد و از خدا به خاطر گناهی که کرده بود، طلب مغفرت کرد و فهمید که با بخت و چاره نمی‌شود در افتاد. امیدوارم همان طور که آن پسر چوپان به مراد دلش رسید همه به مرادشان برسند.